Zaburzenia odżywiania się w ujęciu psychodynamicznym
Czym są zaburzenia odżywiania się
Zaburzenia odżywiania się to wszelkie choroby związane z zaburzeniami jedzenia o podłożu emocjonalnym. Oznacza to, że wszystko co możemy zaobserwować np. prowokowanie wymiotów, podjadanie się, czy restrykcyjne diety to jedynie objawy tego, co przeżywa osoba chora. Zaburzenia odżywiania się można podzielić na dwie grupy:
– specyficzne tj. anoreksja nervosa (jadłowstręt psychiczny), bulimia (żarłoczność psychiczna);
– niespecyficzne tj. zespół jedzenia nocnego, zespół objadania się, anarchia żywieniowa, otyłość.
Anoreksja
Anoreksja to zaburzenie polegające na ciągłym dążeniu do utraty wagi. Aby to osiągnąć osoba chora drastycznie ogranicza ilość spożywanego pokarmu. Anoreksja wiąże się z zaburzeniami postrzegania własnego ciała (osoby te uważają, że ważą za dużo, nawet gdy są wychudzone), wstrętem na myśl o jedzeniu i ogromnym wysiłkiem fizycznym.
Można wyróżnić dwa typy anoreksji:
- restrykcyjny – gdzie główną metodą obniżania wagi jest ciągłe ograniczanie ilości spożywanych pokarmów, stosowanie leków tłumiących łaknienie oraz ćwiczenia fizyczne;
- bulimiczny – gdzie sposobem na pozbycie się spożytych kalorii jest prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających i moczopędnych.
Należy zaznaczyć, że anoreksja bardzo często łączy się z bulimią, kiedy osoba chora się objada, a dopiero później przeczyszcza.
Bulimia
Bulimia to choroba charakteryzująca się napadowym objadaniem się, po którym następuje poczucie winy i próba pozbycia się spożytych pokarmów. Diagnoza bulimii opiera się na stwierdzeniu spożywania co najmniej dwa razy w tygodniu ilości jedzenia znacznie przekraczającej możliwości większości ludzi. Po takim epizodzie żarłoczności osoba chora próbuje odzyskać utracone poczucie kontroli i uniknąć przybrania na wadzę poprzez stosowanie środków przeczyszczających, prowokowanie wymiotów, głodzenie się lub intensywne ćwiczenia. W bulimii, podobnie jak w anoreksji, dominujący jest strach przed przytyciem.
Objawy choroby
Anoreksję cechuje silny lęk przed przytyciem i dążenie do uzyskania jak najniższej wagi. W tym celu osoba chora stosuje głodówki, intensywne ćwiczenia, środki przeczyszczające i moczopędne. Najbardziej widocznym skutkiem choroby jest utrata wagi ciała, ale anoreksja prowadzi do wielu konsekwencji zdrowotnych zarówno fizycznych, jak i psychicznych, czasami nawet do śmierci. Pod względem psychicznym istotą anoreksji jest uzyskanie kontroli nad swoim ciałem i życiem. Jest to forma pokazania innym swojej siły i wytrwałości w dążeniu do celu oraz niestety niskiej samooceny (osoba chora głoduje, ponieważ się karze za brak doskonałości, czyli przytycie).
Osoby cierpiące na bulimię niczym szczególnym nie wyróżniają się z otoczenia. Ich waga zazwyczaj nie różni się od przeciętnej. Bardzo często ukrywają napady objadania się i cierpią w samotności. Mają one skłonność do impulsywnego przyjmowania ogromnych ilości pokarmów, często nawet bez przeżuwania. Po takich epizodach doświadczają poczucia winy. Stale towarzyszy im myślenie na temat wagi i wyglądu, są to osoby nadmiernie skupione na kontroli masy ciała. Objawy obecne w bulimii stanowią zastępczy sposób wyrażania emocji i potrzeby kontroli nad samym sobą. Zapewniają poczucie bezpieczeństwa, pomagają unikać stresujących sytuacji, znieczulają emocjonalnie. Osoba chora traci kontrolę nad ilością spożywanych pokarmów, ponieważ jest to jedyny sposób na osiągnięcie wewnętrznego ukojenia i spokoju.
Zaburzeniom odżywiania się często towarzyszą inne zaburzenia psychiczne tj. depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne.
Częstość występowania choroby
Anoreksja i bulimia to zaburzenia psychiczne najczęściej występujące wśród dziewcząt w wieku dojrzewania i młodych kobiet.
Anoreksja dotyczy głównie kobiet. Ostatnio wzrasta jednak liczba mężczyzn cierpiących na to zachorowanie. Cały czas obniża się przeciętny wiek osób chorujących. Coraz częściej zapadają na nią dziewczynki poniżej 12 r. ż.
Bulimia występuje częściej niż anoreksja. Chorują głównie dziewczęta w wieku 15 – 25 lat. Niepełne objawy mogą wystąpić już wcześniej.
Przyczyny zaburzeń
Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić źródła tych zaburzeń, koncepcje etiologiczne nieraz są bardzo skrajne. Większość autorów zgadza się jednak, że jedynie wieloczynnikowa teoria mieszcząca zarówno czynnik biologiczny, psychologiczny, rodzinny i społeczno – kulturowy pozwoli na wyjaśnienie przyczyn zaburzeń odżywiania.
Mimo znaczących trudności w jednoznacznym wskazaniu źródeł można wyodrębnić pewne cechy, którymi charakteryzują się osoby chorujące na anoreksję lub bulimię. Często są to osoby perfekcyjne, ambitne, wytrwałe w dążeniu do celu, mające osiągnięcia w życiu szkolnym i zawodowym, z niską samooceną, krytyczne wobec siebie, słabo radzące sobie ze stresem, mające słaby wgląd w swoje życie emocjonalne, trudności w adaptacji społecznej, którym towarzyszy poczucie cierpienia.
Diagnostyka zaburzeń odżywiania
Diagnozy zaburzeń odżywiania może dokonać psycholog lub lekarz, na podstawie wywiadu z pacjentem, w oparciu o kryteria diagnostyczne ICD lub DSM.
Leczenie zaburzeń odżywiania
Zaburzenia te wymagają specjalistycznego leczenia. W przeciwnym razie mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym również do śmierci. Terapia zaburzeń jedzenia to długa i niełatwa praca osoby chorej, a czasami również całej rodziny.
Leczenie zaczyna się w momencie, gdy osoba chora zda sobie sprawę ze swoich problemów i zdecyduje się na rozpoczęcie terapii. Nic nie można zrobić wbrew jej woli. Formy pomocy są różne. W przypadku dużego wyniszczenia organizmu stosuje się metody biologiczne, ale służy to wyłącznie utrzymaniu pacjentka przy życiu, a nie wyleczeniu go z choroby. Podstawową formą pomocy jest psychoterapia. W poważniejszych przypadkach musi być ona wspomagana farmakoterapią.
Psychoterapia psychodynamiczna zaburzeń odżywiania
Terapia psychodynamiczna zaburzeń odżywiania skupia się na przeszłości pacjenta i poszukuje w niej przyczyn obecnego zachorowania. Zaburzenia odżywiania są traktowane jako sposób na wyrażanie wewnętrznych konfliktów związanych ze sferą seksualności, agresywności, rywalizacji i separacji (usamodzielniania się). Uważa się, że uciekając w chorobę, pacjent pragnie uniknąć konfrontacji z procesem wkraczania w dorosłe życie, gdzie trzeba mierzyć się z własną odrębnością, a którego ważnym elementem jest seksualność.
Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych czynnikiem leczącym jest wzajemna relacja pacjenta z terapeutą. Na relację tą pacjent przenosi wydarzenia, myśli i emocje, jakich doświadczał w ważnych relacjach ze swojej przeszłości. Dzięki temu pacjent może bezpośrednio pracować nad problemami, które uaktywniły i podtrzymują jego chorobę. Dzięki interpretacjom terapeuty pacjent uczy się akceptować swoje uczucia i radzić sobie z nimi.
Nie oznacza to, że praca skupia się wyłącznie na wczesnodziecięcych doświadczeniach pacjenta i ich wpływie na aktualne życie. Na bieżąco dyskutowane są również obecne wydarzenia i problemy.
Ponieważ terapia psychodynamiczna ma bardzo indywidualny charakter (każdy pacjent ma własna historię, osobowość, wizję siebie i świata oraz relację z terapeutą) bardzo trudno statystycznie ocenić efektywność leczenia zaburzeń odżywiania. Na pewno jest ona tym większa, im wcześniej pacjent zgłosi się po pomoc. W literaturze spotkać można stwierdzenie, że gdy pacjent uznaje, że jego problemy są odzwierciedleniem konfliktów emocjonalnych terapia psychodynamiczna jest bardzo skuteczna w leczeniu opisywanych zaburzeń.
Psychoterapia przynosi poprawę na poziomie objawów (ograniczając ich ilość i normując nawyki żywieniowe), emocji (uczy ich rozpoznawania i wyrażania), relacji z drugim człowiekiem (nauka budowania głębokich i satysfakcjonujących relacji) oraz na poziomie poznawczym (rozumienie funkcji jakie spełnia choroba i jej objawy oraz ich źródeł).
Farmakoterapia zaburzeń odżywiania
Podstawową formą leczenia osób cierpiących na zaburzenia łaknienia jest psychoterapia. W przypadku bardzo nasilonych objawów należy głosić się do lekarza psychiatry w celu wspomożenia procesu leczenia farmakoterapią. Gdy mamy do czynienia z dużym wyniszczeniem fizycznym organizmu konieczna jest hospitalizacja.
Rokowania w zaburzeniach odżywiania
Rokowania w przypadku wczesnej pomocy są dosyć pomyślne, nawet do 80% przypadków. Pozytywna prognoza dotyczy zwłaszcza tych sytuacji, gdy uda się w osobie chorej wzbudzić motywację do zmiany, gdy rzeczywiście pragnie ona podjąć leczenie. Bardzo istotny jest czas trwania terapii. Badania pokazują tendencję, że im więcej lat terapii, tym więcej osób wyleczonych i mniejsze ryzyko nawrotu choroby. Należy zaznaczyć, że wyzdrowienie jest możliwe nawet po wielu latach trwania choroby. W przypadku, gdy osoba chora jest szczególna zaniedbana i doszło do dużego wyniszczenia organizmu, może dojść do zgonu. Wskaźnik śmiertelności rośnie wraz z czasem trwania choroby (w przypadku anoreksji wynosi do 10% po 5 latach choroby oraz do 25% po 20 latach choroby).
Bibliografia
- Bilikiewicz A. (red.) (2011). Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Briggs S. (2017). Praca z nastolatkami i młodymi dorosłymi. Oficyna Ingenium.
- Józefik B. (1999). Anoreksja i bulimia psychiczna – rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Derek S. A., Jones L. (2001). Bulimia i anoreksja. Prószyński i S – ka.
- Mirucka B.,Sakson – Obada O. (2012). Ja cielesne – od normy do zaburzeń. GWP.