Mutyzm wybiorczy lub inaczej mutyzm selektywny (Selective Mutism SM) jest zaburzeniem zdiagnozowanym dość niedawno. Po raz pierwszy zaburzenie to wprowadzono do klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w 1994r. (DSM IV).
Nie ma szerokich, usystematyzowanych badań na temat występowania tego zaburzenia. Dostępne, mówią o tym, że mutyzm selektywny dotyka 7-8 dzieci na tysiąc (Elizur, Perednik, 2003). Częściej dziewczynki niż chłopców, ale u chłopców ma trudniejszy przebieg.
Jakie są kryteria diagnozy mutyzmu selektywnego? (ICD-10 – F94.0; DSM-IV-TR – 313.23)
- Powinien być zdiagnozowany w dzieciństwie (Valerie Krysanski – przed piątym rokiem życia, Tomasz Wolańczyk – przed 6 rokiem życia)
- Dziecko odmawia mówienia w pewnych sytuacjach społecznych, w których oczekuje się mówienia (np. w przedszkolu, w szkole, w sklepie)
- Mowa jest normalna w innych sytuacjach społecznych (np. w domu)
- Musi trwać co najmniej miesiąc (wyłączając pierwszy miesiąc przedszkola czy szkoły, kiedy to niemówienie może być wynikiem trudności adaptacyjnych)
- W sposób znaczący utrudnia funkcjonowanie w szkole lub w sytuacjach społecznych
- Prawidłowy lub bliski prawidłowemu poziom rozumienia mowy
- Niemożność mówienia nie jest spowodowana brakiem wiedzy lub znajomości języka mówionego
Według APA (American Psychological Association) mutyzmowi selektywnemu mogą towarzyszyć również inne objawy, które nie mają jednak charakteru osiowego. Są to nieśmiałość, lęk przed społeczną kompromitacją, izolacja społeczna (na przerwach często stoją same), dążenie do powtarzalności, niechęć do zmiany, upór, „przyklejanie się” do rodzica (zwykle mamy), zachowania buntownicze w domu.
Mutyzm należy odróżnić od:
- całościowych zaburzeń rozwoju
- upośledzenia
- reakcji na traumę
- zaburzeń adaptacyjnych
- schizofrenii
- specyficznych zaburzeń mowy i języka
- lęku separacyjnego w dzieciństwie
- uporu, nieśmiałości, biernej agresji, nieposłuszeństwa