Psychoterapia grupowa
Każda grupa zawiera w sobie to, co istnieje w osobach, które ją tworzą: bardzo trwałe emocjonalne dziedzictwo pochodzące z najwcześniejszej grupy składającej się z trzech osób: ojca, matki i dziecka. Zazdrość, zawiść, rywalizacja, pragnienie bycia wyjątkowym i chęć kontroli to rzeczy uniwersalne. Z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że trudności występujące w grupie pierwotnej (rodzinie) ujawniają się w wielu kolejnych konfiguracjach osobistych i społecznych.
Czym jest psychoterapia grupowa?
To metoda terapii, która wykorzystuje grupę jako środek do leczenia trudności członków grupy oraz grupy samej w sobie. Grupa działa jako środek terapeutyczny, dzięki któremu możliwa jest zmiana, nawet jeśli wgląd uzyskiwany przez członków grupy jest mniejszy niż w terapii indywidualnej.
W grupie każdy z uczestników reaguje na siebie nawzajem, zwiększa się możliwość pojawienia się i obserwacji procesów projekcyjnych, tak jak występują one w życiu pacjenta. Od pierwszego spotkania członkowie grupy są postrzegani jako reprezentacje ważnych wewnętrznych obiektów, uosabiają je. Obecność innych osób może odsłonić zablokowane obszary życia człowieka w nieprzytłaczający sposób.
Terapeuci grupowi muszą zapewnić setting, atmosferę, w której toleruje się jednocześnie paradoks bycia związanym i odseparowanym, uznając fakty z życia. Zazwyczaj do konfliktu dochodzi w momencie gdy pacjenci chronią swój wewnętrzny świat, próbując odtworzyć w grupie rzeczywistość, jaką znają. Konfrontacja subiektywnej rzeczywistości z poglądami czy opiniami innych członków stanowi istotę konfliktu, to zazwyczaj konstruktywny a nawet terapeutyczny proces. Obecność osób, których reakcje różnią się może być sama w sobie czynnikiem leczącym lub wspomagającym leczenie.
Polega na zastosowaniu technik psychoterapeutycznych wobec grupy. Jak twierdzi Caroline Garland „To, co się mówi w czasie sesji, nie wydostaje się poza grupę, ja nie rozmawiam o tobie poza naszą grupą i wiem, że ty wykażesz się podobnym szacunkiem”.
„Natura obiektów wewnętrznych determinuje zdolność jednostki do znoszenia rozczarowania, niepewności, stresu i deprywacji. Tam, gdzie mamy do czynienia z ograniczoną odpornością na wymienione powyżej uczucia, łatwo powstaje napięcie i lęk”. Joanne Caryle
Historycznie prace nad grupami w ujęciu analitycznym zapoczątkował Freud w książce „Psychologia zbiorowości i analiza ego” (1921/1998). Uważał, że grupa, pracując wspólnie ma większe możliwości niż jednostki. Podczas pracy grupy wyłaniają się pewne trudne do zaakceptowania kwestie, np. okrucieństwo, które toleruje się łatwiej, gdy są na zewnątrz.
W związku z elementami destrukcyjnymi w grupach psychoterapeutycznych mogą pojawić się problemy związane z granicami i pomieszczaniem. Tak jak braki w pomieszczaniu w rozwoju jednostki mogą skutkować: poczuciem odrzucenia, inwazji, nieprzewidywalności, zaniedbania, tak mogą się odtwarzać w funkcjonowaniu grupy. Kwestia pomieszczania przy szczególnie zaburzonych osobowościowo pacjentach ma kluczowe znaczenie. Terapeuci są poddawani próbie właśnie w kontakcie z grupą, w której zgromadziło się wielu pacjentów np. borderline.
Zmianie zachowania poszczególnych członków grupy służą zarówno interakcje między terapeutą a pacjentem, a także interakcje między pacjentami
Obejmuje szeroki zakres oddziaływań: od długoterminowych interpersonalnych grup ambulatoryjnych po przeznaczone dla pacjentów w ostrym kryzysie otwarte grupy w oddziałach szpitalnych
Grupy szpitalne:
- sesje odbywają się na oddziale psychiatrycznym
- spotykają się codziennie
- składają się z osób cierpiących z powodu rozmaitych poważnych problemów psychiatrycznych
- udział w nich jest obowiązkowy
- ich skład szybko się zmienia z powodu krótkotrwałej komunikacji
Grupy ambulatoryjne:
- stały skład, dobrowolny udział
- spotykają się raz w tygodniu
- składają się z osób na podobnym poziomie funkcjonowania
Cele terapii grupowej
Zasady settingu: to, co się dzieje podczas sesji nie wydostaje się poza krąg uczestników, ważna jest poufność
Zadanie terapeuty: umiejętność zajmowania się nieświadomym funkcjonowaniem grupy
Czynniki leczące/terapeutyczne wg Yaloma
- wzbudzenie nadziei – wiara w rodzaj leczenia już sama w sobie jest skuteczna terapeutycznie
- uniwersalność – poczucie wzbudzane w pacjentach, że nie są w swoim doświadczeniu odizolowani
- przekazywanie informacji – dawanie rad (możliwe ze strony uczestników grupy); w wielu grupach np. Anonimowych Alkoholików zaprasza się specjalistów, czyta artykuły itp.
- altruizm – udzielanie sobie wzajemnie pomocy
- rozwijanie umiejętności społecznych – techniki takie jak odgrywanie ról (np. w grupach młodzieżowych)
- zachowania naśladowcze – badania pokazują, że pacjenci czerpią korzyści z obserwacji pacjenta o podobnych trudnościach (modelu)
- katharsis – inaczej wentylacja emocji, rzadko przynosi zmianę ale daje czasową ulgę
- korektywne odtwarzanie rodziny pierwotnej – pacjenci odtwarzają relacje z przeszłości, w terapii podlegają one korekcji
- czynniki egzystencjalne – pacjenci zaczynają dostrzegać, że istnieją granice troski i wsparcia, że ostatecznie kształt życiu nadają oni sami
- spójność grupy – w warunkach spójnej grupy pacjenci doświadczają akceptacji i zrozumienia
Teoretyczne podstawy terapii grupowej dał Bion, który uznał, że „bycie zwierzęciem grupowym stanowi samo sedno bycia człowiekiem”. Wg niego aktywnością terapeuty powinno być wprowadzenie i utrzymanie koncentracji na grupie i interpretowanie zjawisk, tak jak się w niej rozwijały. Od zarania jednostka nie ma szansy przetrwać, jeśli brakuje odpowiedzi na jej potrzebę relacji społecznych.
Terapeuta musi:
- zadbać, by spotkania odbywały się w regularnych odstępach czasu
- punktualnie rozpoczynać i kończyć sesje
- prosić uczestników o punktualne przychodzenie i pobyt na miejscu w trakcie trwania sesji
- uprzedzać grupę o możliwych nieobecnościach
- otwarcie omawiać spóźnienia i opuszczone sesje
- warto też by dbał o ciągłość między sesjami, odnosząc się do tematów z sesji
Terapeuta grupowy musi się nauczyć autentycznie reagować na swoich pacjentów. Modelując przejrzystość interpersonalną, próbuje ustanawiać normy, zachęcać do koncentracji na „tu i teraz” oraz ukazywać proces grupowy.
BIBLIOGRAFIA:
- Vopel Klaus W., Poradnik dla prowadzących grupy. Teoria i praktyka zabaw interakcyjnych, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2003.
- Bernard H.S., K.R. MacKenzie, Podstawy terapii grupowej, GWP, Gdańsk 2003.
- Vinogradow Sophia, Irvin D. Yalom, Psychoterapia grupowa. Krótki przewodnik dla terapeutów, Warszawa 2007.
- O grupach. Psychoanalityczna terapia grupowa – teoria i praktyka, pod red. Caroline Garland, Warszawa 2015.